Slakken bestrijden in de ecologische tuin

Slakken is één van de grootste problemen in de sier- en moestuin. Iedereen heeft ze, niemand wilt ze. Er met leren leven is moeilijk als de jonge aanplantingen in je moestuin of de net uitlopende sierplanten worden afgegeten op één nacht. Om die reden bestrijden we, ook in de ecologische tuin, de slakken, maar wel op een natuurlijke manier.

Voordat we slakken kunnen bestrijden moet je enkele dingen weten over deze wezens:

• Slakken zijn hermafrodiet, ze hebben beide geslachtsdelen, hierdoor kan elke slak bevrucht worden en eieren leggen.
• Elke slak kan tot wel 500 eieren leggen per jaar. Hierdoor kan je op één jaar tijd een explosie aan slakken waarnemen.
• Op een gegeven moment leeft 95% van de naaktslakken in de grond en komt maar 5% bovengronds.
• Naaktslakken kunnen half hun lichaamsgewicht verorberen op één uur tijd.
• Slakken hebben een geweldig geurzintuig, maar kunnen amper iets zien.
• Slakken bestaan voor 80% uit water, het zijn weekdieren die vocht nodig hebben om te overleven.
• Slakken eten door gebruik te maken van hun tong, ook wel radula genoemd. Deze tong bestaat uit 10 000den tandjes of uitsteeksels waarmee ze het blad kunnen afschrapen en vermalen. Het meest zichtbare schadebeeld van een slak, gevreten gaten in bladeren, worden door deze tong veroorzaakt.

Natuurlijke vijanden aantrekken en introduceren

Dit is een lijst van natuurlijk voorkomende vijanden of helpers in de tuin tegen de slak.

Aaltjes tegen slakken

Dit is de snelste en meest effectieve manier om op een korte tijd een slakkenvrij gebied te creëren voor minstens 6 weken. Aaltjes of nematoden zijn microscopische kleine wormpjes die slakken zullen parasiteren en doden. Je lost een verpakking aaltjes op in water en verspreidt het over je oppervlakte. De aaltjes gaan dan actief op zoek naar slakken en dringen de slak binnen. Eenmaal in de slak zal een speciale bacterie, waarmee het aaltje in symbiose leeft, worden vrijgelaten. Een geïnfecteerde slak stopt binnen enkele dagen met eten en zal een typische gezwel op de rug vertonen. De aaltjes zullen zich hierna vermenigvuldigen in de slak en na het verslijmen van de dode slak zal een nieuwe generatie nematoden op zoek gaan naar nieuwe slakken. Dit proces blijft zich zes weken herhalen. Hierna zullen de aaltjes zelf afsterven door het tekort aan slakken om zich te reproduceren of door andere aaltjes en bodembacteriën die de gekochte aaltjes kunnen parasiteren.

Kikkers

Een tuinvijver heeft enorm veel voordelen. Het creëert enorm veel extra leven in je tuin. Vogels, insecten en dieren hebben de mogelijkheid om een badje te nemen of wat te komen drinken. De ideale vijver bevindt zich op een zonnige plaats, heeft zachte oevers en heeft zowel een ondiep gedeelte als een dieper stuk. Zo is er steeds een deel van de vijver dat snel opwarmt en eentje dat nooit bevriest (dieper dan 1,5 meter). Met zachte oevers kunnen kikkers en andere amfibieën vlot in en uit de vijver kruipen op zoek naar enkele lekkere slakken.

TIP: plaats geen vissen in de tuinvijver. Vissen zijn verzot op de eitjes en larven van kikkers. Hierdoor wordt het opbouwen van een kikker-populatie heel wat moeilijker.

Padden

Padden hebben geen vijver nodig. Vochtige schuilplaatsen en genoeg voedsel is al voldoende om deze slakkeneters aan te trekken.

Egels

Egels zijn welgekomen gasten in de tuin. Als je deze bewoner kan lokken, ben je goed bezig, je hebt dan een rijke diverse tuin met genoeg schuilmogelijkheden en voedsel. Wil je een egel aantrekken? Gebruik dan nooit pesticiden, zorg voor zachte oevers aan je tuinvijver en zorg dat de egel naar omringende tuinen geraakt. Ondanks dat iedereen wel een egel in zijn tuin wilt hebben, is hij niet hét redmiddel tegen slakken. Slechts gemiddeld 5% van het dieet van een egel bevat huisjesslakken en naaktslakken. Ze zullen voornamelijk kevers en rupsen eten, maar ook spinnen, duizendpoten en etenswaren staan op de menukaart.

Joeri Cortens van Natuurpunt legt in Wild Van Dieren uit hoe je snel en eenvoudig een egelhuisje bouwt in je tuin. Kies een rustig plekje in de tuin en bouw met behulp van wat paaltjes en een wijnkistje een eenvoudig egelhuisje. Voorzie een ingang en camoufleer het huisje met wat snoeihout. Meer heeft de egel niet nodig om te overwinteren!

Spitsmuizen

Het zijn minder geliefde gasten in onze tuin, maar spitsmuizen lusten ook wel een naaktslak.

Zanglijster

Zanglijsters zijn bekende slakkeneters. Huisjesslakken zijn een belangrijke voedselbron voor deze vogels. Ze gooien het zwakste punt van het huisje, op de kop van de spiraal, op een steen. Hierdoor kunnen ze de slak zonder problemen verorberen. Ze gebruiken hiervoor steeds dezelfde steen, waardoor je dan vele stukgeslagen huisjes bij elkaar kan vinden.

Merels

Merels zijn zoals aasgieren, ze laten iemand anders het werk doen om dan mee te genieten van het eten. Merels stelen de slakken van de zanglijster omdat ze er zelf niet in slagen om een slakkenhuis open te breken.

Loopeenden

Indische loopeenden voeden zich hoofdzakelijk met insecten en weekdieren, zoals wormen, mieren, vliegen, muggen en slakken. In planten zijn ze minder geïnteresseerd, waardoor ze gemakkelijk in een tuin vrij kunnen loslopen. Het zijn excellente slakkenbestrijders. Jammer genoeg zijn er ook wat nadelen aan deze eenden verbonden. Ze zijn niet graag alleen, waardoor je steeds meerdere eenden moet samen aankopen en best bescherm je je zaailingen tegen de platpoten van de eenden. Voor de rest is het genieten hoe ze je tuin vrijwaren van slakken. Wil je er enkele aankopen, dan kan je terecht bij een eenden Verraedt.

Loopkevers

Loopkevers zijn zeer goede en belangrijke slakkenbestrijders. Ze zijn meestal zwart en heel snel, waardoor maar weinig prooien ontsnappen aan hun vonnis. Je kunt ze net als egels aantrekken door een onderkomen of overwinteringsplaats te voorzien. Ze zijn veelvuldig aanwezig in hoge grassen of schuilen onder stenen en houtblokken. Ze gaan heel de nacht op zoek naar eten en eten hun eigen gewicht per dag op. Ze eten specifiek slakken en worteletende insecten.

Duizendpoten

Duizendpoten zijn zeer nuttige dieren omdat ze uitzonderlijk aan planten knagende dieren opeten waaronder slakken. Ze hebben giftige kaakpoten waarmee ze hun prooi overmeesteren.Ze houden van een vochtige omgeving en leven daarom graag onder bladeren, stenen en rottend hout.

Conclusie natuurlijk vijanden tegen slakken

Slakken hebben veel natuurlijke vijanden en zijn, zoals iedereen, een belangrijk element in de voedselketen. Gebruik of trek natuurlijke vijanden aan om een evenwicht te creëren in je tuin en gebruik nooit pesticiden. Je kunt meer natuurlijke vijanden aantrekken door het aanleggen van een tuinvijver en natuurlijke leefgebieden te creëren, ook op kleine oppervlakten.

Preventief tegen slakken

Neem preventieve maatregelen om slakken te beperken. Zo kun je bijvoorbeeld de planten 's ochtends water geven in plaats van 's avonds. Hierdoor is de grond minder vochtig op het moment dat de slakken bovengronds komen.

Slakken weren uit de tuin

Slakken kun je weren uit je tuin door sterk geurende planten te plaatsen tussen de planten waar ze zo verzot op zijn. Of je kunt juist planten plaatsen waar slakken verlekkerd zijn, ver weg van de planten die je zelf lief hebt. Beide technieken zijn zeker niet zonder gaten, letterlijk! Het zal misschien iets doen, maar bij een slakkenplaag ga je zeker nog last ondervinden op je geliefde hosta's of je verse veldsla. Bij een plaag beperken de slakken zich niet tot de geliefkoosde planten maar vallen ook minder geliefde planten ten prooi.

Planten waar slakken niet van houden

Slakken houden niet van planten met een sterke geur zoals bijvoorbeeld:

Verder houden slakken ook niet van akelei (Aquilegia), kerstroos (Helleborus), crocosmia en verschillende varens en siergrassen. Ze houden ook niet van behaarde en grijsbladige planten zoals ezelsoor (Stachys byzantina) en prikneus (Lychnis coronaria).

Dit plantenassortiment kun je dus mengen met andere beplantingen die wel gevoelig zijn voor slakkenvraat.

Planten waar slakken dol op zijn

Er zijn planten die slakken liever eten dan je groenten. Als je dergelijke planten laat groeien in je tuin, zul je de slakken daar naar toe trekken. Als dit in een vergeten hoek van je tuin is, trek je meer natuurlijke vijanden aan in je tuin, zonder last te hebben van de vele slakken op die planten. Eventueel kun je ook de slakken in de avondschemering van de plant gaan rapen.

Slakken rapen

Slakken rapen is misschien de effectiefste methode om je slakkenpopulatie vroeg in het seizoen te onderdrukken. In februari/maart is de bodemtemperatuur meestal te laag (5°C) om gebruik te maken van aaltjes tegen slakken. Hierdoor is het aangeraden om vroeg in het seizoen, voordat de slakken hun eitjes hebben gelegd, slakken te gaan rapen.

Slakken verzamelen gaat eenvoudiger indien je op voorhand een rabarber blad, karton of gronddoek in de tuin legt. Het enige wat je moet doen in de ochtend is dit blad of stuk karton omdraaien en de slakken die zich hieronder schuilhouden, opruimen. Omdat slakken rapen met je handen nogal een smurrie kan geven, kun je het ook eens uitproberen met een tang of zelfs met chopsticks. Vergeet ze wel niet weg te gooien na gebruik!

De verzamelde slakken kun je ofwel doden ofwel verplaatsen. Ongeacht dat ik een grote voorstander ben van de natuur en de slogan "Leef en laat leven" heeft het verplaatsen van slakken volgens mij weinig zin. Door het verplaatsen van slakken breng je jouw onbalans naar een ander ecosysteem. Hier bovenop is er bewezen dat slakken een 'home'-instinct hebben. Dit betekent als je slakken minder dan 20 meter ver verplaatst, slakken terug zullen komen naar de plaats waar je ze opgeraapt hebt. Dus zorg er steeds voor, als je de slakken niet wilt doden, dat je ze meer dan 20 meter verplaatst. Bij je buur gooien is dus geen oplossing.

Wil je de slakken toch doden, maar wel op een diervriendelijke manier? De meest pijnloze manier voor het doden van slakken is door ze in te vriezen. Steek de geraapte slakken in een afsluitbare zak en steek ze in de diepvriezer. De slakken zullen rustig inslapen, dit is een methode die ook wordt toegepast in slakkenkwekerijen, goedgekeurd door de dierenorganisatie Gaia. Nadien gooi je de ingevroren slakken gewoon op de composthoop. De dode slakkenlichamen zullen natuurlijke vijanden aantrekken waardoor de kans weer iets groter is dat je de strijd tegen slakken wint.

Slakken bestrijden

Slakkenvallen

Slakkenvallen zijn ronduit de meest gebruikte oplossing. Slakken vallen bestaan in alle kleuren, geuren en smaken, letterlijk! Je kunt een design slakkenval kopen of je kunt een plastieke fles in twee snijden waardoor je een iets minder mooi, maar wel goedkoper slakken-kerkhof kunt aanleggen. Je kunt een meloen of courgette open snijden en deze als slakkenval gebruiken. Geur van bier of beter gezegd van de gist is de meest gekende, maar paneermeel en bladgroen moeten zeker niet onderdoen. Smaken? Ja wat denk je. De ene giet er Cara (goedkoopste Belgische ‘bier’) in, een ander gebruikt het beste bier ter wereld (Westvleteren).

Slakkenvallen zijn GEEN oplossing. Slakken vinden hun voedsel door hun fantastische geurzintuig en door het volgen van slijmsporen. Doordat de geur in de slakkenvallen zich verder verspreid dan je moestuin zul je slakken vanuit de omgeving aantrekken. Bovendien zullen er veel slakkensporen of zilversporen naar je tuin lopen, wat nog meer slakken met zich mee brengt. Slakken kunnen ook niet onbeperkt kruipen. Slakken verliezen veel vocht om zich te kunnen verplaatsen en zullen hun watervoorraad regelmatig moeten aanvullen door planten te eten. Vanzelfsprekend gaan ze niet in één rechte lijn naar je val lopen en ondertussen je prachtige krop sla laten staan!

Maar het is wel heel vriendelijk van ons dat we het pad naar het hiernamaals vol met snoepjes leggen. Hopelijk zijn die slakken die je naar je tuin lokt ook niet klaar om eitjes te leggen. Als je weet dat slakken tot wel 500 eieren op een jaar kunnen leggen, is de kans zeker realistisch. En eigenlijk riskeren we dat allemaal om de bovengrondse slakken aan te pakken, wat maar een klein percentage is van de totale populatie slakken in de grond. Terwijl jij zo gretig (goed) bier aan het verspillen bent, zijn je slakken eieren aan het leggen. Een onbegonnen strijd die je op deze manier niet wint.

Zout

Zout was vroeger wel de meest gebruikte oplossing. Waarom? Je dood de slak hier onmiddellijk mee, zout is goedkoop en iedereen heeft het in huis. Zoals je gelezen hebt bestaat een slak uit 80% water, bij het strooien van zout over een slak zal al het vocht onttrokken worden uit de slak waardoor deze sterft. Zeer effectief, maar zeker niet aan te raden.

Ik raad zout ten sterkste af omdat het slecht is voor je bodem, het direct oplost bij regen en het bovendien één van de vreselijkste manieren is voor het doden van een slak. Het is vergelijkbaar met opgelost worden in een zuurbad!

Slakken korrels

Jammer genoeg bestaan slakkenkorrels nog steeds in twee varianten, de giftige en niet giftige variant.

De giftige variant (op basis van metaldehyde of methiocarb) moet je gewoon niet gebruiken, het hoort niet thuis in een tuin. De korrels worden niet alleen gegeten door slakken maar ook door andere dieren waardoor je beiden doodt. Gezien slakken een deel vormen van de voedselketen, ga je de natuurlijke vijanden van de slakken ook af doden. Je creëert de perfecte omgeving voor een nieuwe slakkenplaag of een andere plaag zonder natuurlijke vijanden.

De niet giftige variant is een gemakkelijk alternatief voor het rapen van slakken, echter zeker niet noodzakelijk. Met slakkenkorrels doodt je enkel de slakken die bovengronds komen. Op zich is de slakkenkorrel een hulpmiddel om je planten voorlopig te beschermen maar zeker geen oplossing ten gronde want in de grond kweken de slakken sneller verder dan jij ze bovengronds kan bestrijden. Bovendien bevatten slakkenkorrels een lokmiddel. Zonder dit lokmiddel zouden de slakken het goedje niet vinden en eten. Een lokmiddel betekent dat er weer meer slakken uit de omgeving kunnen worden aangetrokken.

Aaltjes

Aaltjes bestaan al 25 jaar maar zijn nu pas echt bekend aan het worden. Het zijn microscopische kleine wormpjes die je kunt kopen in een kleisubstantie.

De kleisubstantie met aaltjes moeten opgelost worden in water en verspreid worden over de blote grond. Deze aaltjes zullen in de grond op zoek gaan naar slakken, deze infecteren, waardoor de slak afsterft. Het kadaver van de slak wordt gebruikt door de aaltjes om zich te reproduceren. De nieuwe aaltjes zullen het verslijmde slakkenlichaam verlaten en op zoek gaan naar nieuwe slakken.

Aaltjes die ‘op zoek gaan naar’ slakken is veel gezegd! Aaltjes leggen geen meters afstand af. Om deze reden moet je steeds volledige percelen of stroken behandelen. Giet niet enkel de aaltjes plaatselijk rond de gevoelige planten aan want dan ga je de slakken die zich in de grond tussen de planten bevinden niet af doden. Dit is ook één van de redenen waarom aaltjes afsterven. Zolang er slakken in de directe omgeving aanwezig zijn, blijven ze zich voortplanten. Echter vanaf het moment er geen slakken meer aanwezig zijn in de grond, zullen ook de aaltjes afsterven. Anderzijds worden aaltjes op termijn ook geparasiteerd door bodemschimmels en aaltjes die van nature aanwezig zijn. Meestal heeft men na zes weken geen gekochte aaltjes meer in de grond.

De tijdspanne tussen het moment van verspreiding en het vrijkomen van een nieuwe generatie aaltjes in de grond, duurt een poos. Concreet betekent dit dat het enkele dagen tot enkele weken duurt, afhankelijk van je slakkenpopulatie, vooraleer je effect ondervindt van de aaltjes behandeling.

De bodemtemperatuur kan een spelbreker zijn in die zin dat aaltjes een minimum bodemtemperatuur vereisen van 5 °C, de ideale werking wordt bekomen bij een bodemtemperatuur van 15°C. Slakken beginnen echter al vroeg in het seizoen zich te voeden en aaltjes toepassen heeft geen effect in een te koude bodem. Daarom raden we aan om in september nog een aaltjesbehandeling te geven. Zo ruim je nog voor de winter de slakken op in je grond en ga je in het vroege voorjaar minder last hebben van de vroege slakkenvraat.

Ja, het maakt een groot verschil als je de slakken in je eigen tuin al bestrijdt! Mensen denken vaak dat de slakken allemaal van de buren komen maar realiseren zich niet dat het grootste deel in hun eigen ondergrond huist. Anders is het als je langs een beek of bos woont. Dan zal er een constante toestroom zijn van nieuwe slakken, waardoor je waarschijnlijk nog steeds (in beperkte mate) vraat zult ondervinden. In concreto betekent dit dat je regelmatig aaltjes moet aangieten om de populatie in de grond te beperken.

Slakken Barrières

Slakken barrières heb je in vele variaties zoals lavakorrels, eierschalen, grind, kopertape enzovoort. In de theorie klopt het dat slakken zich moeilijker kunnen verplaatsen over deze oppervlaktes. Maar in de praktijk loopt dit toch helemaal anders. Tijdens het geven van presentaties laat ik altijd onderstaande filmpje zien. Dit maakt heel veel duidelijk op heel korte tijd (geluid is aan te raden).

Om zich te verplaatsen over dergelijke oppervlaktes scheiden de slakken slijm af. Hoe moeilijker de ondergrond, hoe meer slijm ze moeten produceren om er over te geraken. Slijm betekent vochtverlies en hun lichaam bestaat voor 80% uit vocht waardoor dit een levensbedreigende situatie vormt. Dus als je er voor kunt zorgen dat slakken meerdere meters over een dergelijke barrière moeten kruipen, zonder dat ze de mogelijkheid hebben om hun vochtvoorraad aan te vullen, zijn dergelijke barrières misschien een goede oplossing. Jammer genoeg is het praktische en financieel niet haalbaar om twee meter lavakorrels of eierschalen aan te leggen rond plantjes.

Kopertape

Kopertape is één van de meest commerciële en meest geadviseerde oplossingen maar met zeer wisselende resultaten. Wij hebben in het voorjaar zelf testen gedaan naar het effect van kopertape. Slakken krijgen wel degelijk een elektrische schokje, maar dit weerhoudt hen niet om er over te kruipen als ze geen andere uitweg hebben of als de plant gewoon goed ruikt. Op onderstaande youtube filmpje zie je duidelijk dat kopertape weinig tot geen effect heeft.

De handige harry's die wat tijd over hebben kunnen altijd een elektrische grens bouwen. Deze blijkt wel te werken.

Eierschalen

Als slakken over messen en kopertape geraken, worden ze vanzelfsprekend niet tegengehouden door wat eierschelpen. Trouwens het idee om eierschelpen te gebruiken als slakkenbarrière is erg tegenstrijdig. Eierschelpen bevatten immers calcium, een fantastische bron van voedsel voor huisjesslakken om hun huisje te versterken. Bovendien blijft in de holle vorm van eierschelpen meestal wat water staan, waardoor ze bij het kruipen over eierschelpen direct hun vochtvoorraad kunnen aanvullen.

De commercieel voorgestelde methodes om barrières aan te leggen van enkele centimeters werken gewoon niet. Dit is een beetje zoals de kopertape. Slakken verkiezen niet om er over te lopen, maar het zal geen minuut duren als de beloning (fris groen blad), dat ze ruiken, groot genoeg is.

Slakken eten je planten

Wil je echt eens zien hoe vraatzuchtig naaktslakken zijn? Hier zie je op 35 seconde (versneld) hoe een slak jouw zaailingen in 30 minuten verorbert. Fascinerend.