Iedereen kent de gewone luizen wel die in groeitoppen, bladoksels of bloemen plantensappen zuigen. Maar kwijnt een kamerplant of moestuinplant weg en zie je niet meteen een oorzaak. Dan is het de moment om eens naar de wortels te kijken! Misschien heb je wel last van wortelluis of wortelwolluis!
Wat zijn wortelluizen?
Wortelluizen zijn luizen die op de wortels van planten leven. Ze behoren tot de familie Pseudococcidae met als grootste geslacht Rhizoecus.
Zowel bladluizen als wolluizen kunnen zich op de wortels vestigen, we spreken dan respectievelijk van wortelluizen en wortelwolluizen.
De wortelluizen zijn ‘naakt’, onbedekt dus en meestal wit tot crèmekleurig. Ze lijken op gewone bladluizen maar zijn zeer klein.
De wortelwolluizen zijn bedekt met een witte tot crèmekleurige wol. Als je de pot van de plant verwijdert, zie je aan de zijkant in de wortels de luizen zitten. Ingeval van wortelwolluis is dit erg opvallend, ook tegen de binnenrand van de pot zie je witte wolluisresten.
Wat doen wortelluizen?
Wortelluizen leven aan of tussen de wortels van de planten of aan de voet van de plant. Dit kunnen wortels van kamerplanten zijn maar ook wortels van moestuinplanten. Ze zuigen voedingsstoffen uit de wortels waardoor de groei van de plant geremd wordt en je de indruk krijgt dat ze slecht groeit. De buitenste, oudste bladeren worden ook sneller geel dan in normale omstandigheden.
Bij kamerplanten zie je een witte afscheiding op de wortels en tegen de pot aan de binnenkant. Bij groenteplanten zie je een wollige massa duidelijk zichtbaar op de wortels of in de aarde errond. In de pluizige massa kan je de bleekgele luisjes ontdekken.
Wortelgewassen die aangetast worden door wortelluis zijn gevoeliger voor wortelrot.
Wortelluizen kunnen ook virussen overbrengen op de planten. Bijvoorbeeld de wortelluis in wortels kan het pastinakengeelvlekvirus of het roodbladigheidsvirus overbrengen.
Waar komt wortelluis en wortelwolluis voor?
Wortelluizen en wortelwolluizen komen vooral op kamerplanten regelmatig voor. Bromelia’s, cactussen, Dieffenbachia, Euphorbia’s, Calathea, Palmen en ficussen zijn hieraan gevoelig.
Ook sommige groenten kunnen worden getroffen door wortelluis. De meest bekende is de wollige slawortelluis, Pemphigus bursarius. Slawortelluis tast sla, andijvie en witlof aan. Wortelluis op peen, Pemphigus phenax tast ook andere schermbloemigen aan zoals pastinaak, peterselie en selder.
Beide soorten zijn nauw met elkaar verwant, ze overwinteren op populier als wintereieren. Op populier veroorzaken ze schade door de vorming van gallen.
Ook vaste planten en sierheesters kunnen door wortelluis aangetast worden. Dit is onder andere het geval voor Salix en zijn cultivators.
Levenswijze van wortelluizen
Er zijn verschillende soorten wortelluizen en hun levenswijze is per soort zeer verschillend. Sommige wortelluizen leven ondergronds op de ene plant en bovengronds op een andere plant.
Wortelluizen en wortelwolluizen ontwikkelen het best in drogere grond en een warme omgeving. Vandaar dat kamerplanten vaak slachtoffer worden!
Bij de wolvormende soorten worden de eitjes en jonge larven door een wasachtige structuur beschermd. Deze wol wordt aangemaakt door het wijfje. Ze kunnen zich vrijwel alleen door de grond verplaatsen en zo nieuwe besmettingshaarden creëren.
Sommige wortelluizen kennen ook een gevleugeld stadium, dit is het geval voor de wortelluizen die op groenten voorkomen. De gevleugelde exemplaren gaan op het einde van de zomer langs de stengel omhoog kruipen om te migreren naar hun specifieke winterwaardplant. Bij zachte winters kunnen wortelluizen en wortelwolluizen ook overwinteren op gewasresten of onkruiden.
Gallen van Pemphigus spyrothecae op zwarte populierLevenscyclus van de wollige wortelluis op groenten
De wollige wortelluizen Pemphigus bursarius en Pemphigus phenax overwinteren in eistadium in de bast van populieren. Het is vooral de Italiaanse populier (Populus nigra var. Italica) die getroffen wordt.
In april, bij het uitlopen van de bomen, komen de eieren uit. De ongevleugelde luizen die uit de eieren komen, verplaatsen zich naar de bladstelen en vormen daar een gal die hen na een tijdje omringt. In de gal groeit de luis uit tot stammoeder, dit duurt ongeveer twee weken.
De gallen groeien ondertussen ook aan en worden tot 1.5 cm groot. De stammoeders baren gedurende langere tijd jonge nimfen in de gallen. Deze verlaten als gevleugelde luizen de gallen en migreren naar moestuinplanten in de loop van de zomer.
Luizen kunnen met de luchtstroom ver worden meegevoerd. Er hoeven dus geen populieren in de directe omgeving te staan om aantasting van wollige wortelluis te krijgen.
Eénmaal op de moestuinplanten ontwikkelen zich heel de zomer ongevleugelde exemplaren aan de wortels van de planten. In het najaar krijgt de laatste generatie wortelluis opnieuw vleugels om terug naar de populieren te vliegen en wintereieren af te zetten.
De aantasting op de moestuinplanten begint vanaf juli maar is vooral zichtbaar in augustus-september.
Levenscyclus van de wortelluis bij kamerplanten
De levenscyclus van ei tot volwassen vrouwtje duurt twee tot vier maanden, afhankelijk van de temperatuur en soort wortelluis. De eitjes worden afgezet door het vrouwtje in een wollige eizak, wat je ziet als een wit pluisje op de wortels. Uit de eieren komen na 24 u tot twee weken de nimfen. Deze verplaatsen zich tussen de wortels en zuigen zich vast als ze een goed plekje hebben gevonden.
Na drie tot vier nimfenstadia ontstaan de volwassen vrouwtjes. Ze leven één tot twee maanden. In die tijd leggen ze tientallen eitjes in enkele eizakjes. Meestal zijn de volwassen wortelluizen vrouwelijk en kunnen ze zich ongeslachtelijk voortplanten. Soms komen er ook mannelijke wortelluizen voor.
Wortelluis en wortelwolluis bestrijden
Wortelluis en zeker wortelwolluis bestrijden is onmogelijk met spuitmiddelen. De wortelluizen leven immers in de potgrond waardoor ze moeilijk te raken zijn. Wortelwolluizen hebben nog een extra bescherming dankzij de wasachtige wol die hen omringd. Een middel aangieten in de grond heeft dus weinig zin.
Heb je maar een enkele plant aangetast, kan je de wortels ontdoen van de potgrond. Vervolgens de pot grondig reinigen met een ontsmettend middel en de plant van nieuwe aarde voorzien.
Indien enkele moestuinplanten zijn aangetast, kan je de plant met wortel en daarrond liggende grond in een zak afvoeren. Is de aantasting te omvangrijk, kan je de wortelluis het beste op een biologische manier bestrijden.
Wortelluis biologisch bestrijden
Wortelluis en wortelwolluis kan je biologische bestrijden met bodemroofmijten Hypoaspis.
De bodemroofmijten zitten in een koker met vulstof en strooi je eenvoudig over de (pot)grond van de aangetaste planten. De roofmijten kruipen in de grond op zoek naar voedsel. Hypoaspis kan zowel in potplanten als in volle grond gebruikt worden.
Behalve wortelluis en wortelwolluis eet Hypoaspis ook larven van rouwvliegjes, tripspoppen (komen zelden in potgrond van kamerplanten voor), springstaarten en bollenmijten.
Preventieve maatregelen tegen wortelluis en wortelwolluis
Ingeval je last hebt van wortelluis in je moestuin, zorg dan dat je de grond goed mulcht. Zo trek je van nature bodeminsecten aan die de wortelluis op hun menu hebben staan. Bovendien is het belangrijk om een goede teeltrotatie in stand te houden.
Ingeval je last hebt van wortelluis in kamerplanten, zorg ervoor dat je nooit aangetaste potten of besmette potgrond hergebruikt.